As mentiras da ditadura

Nas escolas de emigrantes eran, en xeral, onde todos os nenos educados no sistema de Libre Ensino que por razóns económicas fundamentalmente tiñan que emigrar, o facían non obstante en condicións distintas ás dos seus pais, non só por posuír unha maior e mellor instrución, senón tamén por emigrar ao Novo Continente cunha clara percepción de grupo, un afianzado nacionalismo e unha ideoloxía de esquerda e republicana, que no seu interior fora implantada polas ensinanzas de mestres concienciados da súa identidade galega, tratando de espertar en mozos campesiños que vivían en precarias condicións e mal comunicados co exterior, o interés polo coñecemento, a cultura e a liberdade que esta permite aos que a adquiren. Pero os mestres que guiaban estes alumnos, tiñan unha traxectoria anterior á República que foi truncada pola guerra, tal é o caso de dona Emilia Álvarez, " Mama Emilia", mestra,orixinaria de Malpica (Toledo) e esposa de don Pelayo Pazo, que tiveron dez fillos, de os cales oito se dedicaron ao ensino. Dona Emilia, como mestra de instrución primaria e fervente seguidora da Escola de Libre Ensino, educou os seus fillos en este sistema de libre pensamento e formación integral. O seu fillo, Eduardo Pazo Álvarez,recoñecido mestre e matemático, foi perseguido en 1936 por sustentar "perigosas ideas"; profesor na escola de San Andrés de Somoza (A Estrada), tivo que esconderse en vista dos acontecementos que se viviron na Estrada o 18 de Xullo, dos que fai un emotivo relato Blanco Fontes, onde se fai referencia á rápida captura que levaron a cabo os falanxistas dos estradenses considerados "perigosos" .Eduardo foi escondido acertadamente pola súa familia, salvándose así do encarceramento e ata da morte, situación que viviron os seus compañeiros; saíu por Portugal rumbo a Cuba en calidade de exiliado, onde permaneceu ata 1959. A partir desta data e a instancias da súa irmá Conchita desprazouse a México onde exerceu como profesor universitario ata 1972.De a súa irmá, María Concepción Pazo Álvarez, encontrábase instalada no sur da cidade de México dende 1946, exercendo como mestra de primaria no Colexio Madrid casada con Celestino López López, republicano e masón. Casados en 1935, víronse obrigados a separarse un ano despois, para evitar as represalias do réxime franquista,xa que temían pola súa vida ademais de poñer en perigo a seguridade do resto da familia. Celestino, ao igual que o seu cuñado, foron escondidos durante máis dun ano por amigos e familiares. Ambos os dous fuxiron de diferentes formas por Portugal, Eduardo, e embarcado furtivamente na Coruña, Celestino, xa que a súa condición de escondidos os obrigou a chegar ao continente americano por vías pouco ortodoxas. Dez anos esperou Celestino López a Concepción na cidade de México, renuente esta a separarse da súa nai dona Emilia, en 1946, decidiu a acompañar o seu esposo no exilio . Esta profesora estradense tivo deixar o seu traballo como "agregada de inspección" en Santiago de Compostela para reunirse co seu esposo ,ambos os dous integráronse ao mundo "intelectual e social do exilio mexicano". Celestino López, formou parte do grupo Alianza Nacional Galega. Para sobrevivir no país de acollida, súa principal ocupación foi a de distribuidor de películas mexicanas -na época dourada do cine mexicano. Como escritor afeccionado, publicou un curioso libro de viaxes que tivo dúas edicións, as segundas das cales foi valorada e corrixida por un antropólogo mexicano; nesta obra relata as súas experiencias e observacións nunha viaxe por barco a través do Amazonas. A súa participación como masón, republicano, e os seus contactos, relacións e ideoloxía política, son débedas pendentes de investigación, polos galegos de hoxe que debemos reconstruír e unir a dispersa historia da xeración "perdida" para España pero "gañada" para México.Celestino López e a súa esposa non tiveron fillos.

A Guerra Civil e a larguisima ditadura fixeron caer sobre Galicia un enorme veo de silencio non só institucional, senón tamén no ámbito persoal, entre os afectados, que viron morrer, perseguir e encarcerar a algúns dos seus, e obrigando por temor primeiro e necesidade despois, a exiliarse fillos, pais, esposos e irmáns que nunha situación normal non tivesen elixido ese destino. Algunhas familias especialmente comprometidas tiñan os seus fillos no estranxeiro, pero non se falaba nunca das razóns que os levaran a este desterro. Non obstante gardábase silencio sobre o por que. Non se explicaba á maioría dos seus membros a verdadeira razón deste exilio. Por iso sempre se se dixo na miña familia que Mamá Emilia ademais de ser unha muller que tivo a os seus fillos derredor dela , era unha muller conservadora e moi relixiosa, so cando chegou de Mexico a sua filla Conchita , a familia da miña nai comenzou a coñecer os padecementos que habian tido polo exilio e as consecuencias funestas da guerra .